V.G. Zebald - Campo santo (eseji)

Naša vrsta nije u stanju da išta nauči iz onoga što učini.

V. G. Zebald (Winfried Georg Sebald 1944-2001) rođen je u Nemačkoj, a od dvadeset i prve godine je živeo u Engleskoj i tamo na fakultetima predavao evropske književnosti, bio je romanopisac. Campo santo je zbirka eseja podeljena u dva dela. U prvom delu se nalaze njegovi tekstovi o boravku na Korizici i to je trebala da bude priprema za roman koji nije stigao da napiše jer je stradao u saobraćajnoj nesreći. Tamo je opisivao stoletne šume koje nestaju, običaje ispraćanja mrtvih i njihovo nezaboravljanje, a i tragao je za Napoleonovim stazama. Piše šta se sve može iskonstruisati kada se njegov život proučava i navodi apsurdnu teoriju po kojoj je veliki vojskovođa bio daltonista, pa su mu krvava ratišta bila zelena i travnata. U drugom delu je dao pregled nemačke umetnosti posle Drugog svetskog rata. Prvo su pisani sentimentalni romani o Nemcu koji se zaljubio u Jevrejku i slične teme, onda se pojavljuju pisci koji preispituju ratne grehove, neki osećaju grižnju savesti što su preživeli, a drugi se pitaju kakav je smisao da svet razori većinu njihovih gradova koji nemaju strateški značaj. Brigadir nekadašnje Osme američke vazdušne flote; objašnjenja o besmislenosti jedne takve akcije kreću se najpre u okvirima vojne logistike, da bi konačno kulminirala izjavom koja otkriva notorni iracionalni vrh svake racionalne argumentacije. Istoče da su bombe koje su sa sobom nosili, na kraju krajeva, „skupa roba“. „Nismo mogli tek tako da ih ispustimo po brdima ili na otvorena polja kad je kod kuće toliko rada uloženo u njihovu izradu.“ Opisuju preturanje po ruševinama, obnavljanje života do „ekonomskog buma“.  Ginter Gras tek 1971. saznaje da su 1939. godine u Englesku poslani transporti jevrejske dece, roditelji su pak transportovani u logore smrti. Tek posle ekonomskog obnavljanja zemlje širi se  istina o zločinima nacije. Jedno od najprihvatljivijih objašnjenja koja su data (1967) za unutrašnje konstituisanje posleratnog društva u Zapadnoj Nemačkoj je izostanak reakcije tugovanja nakon nacionalne katastrofe ogromnih razmera, primetna paraliza osećanja kao odgovor na gomile leševa u koncentracionim logorima, nestajanje nemačke vojske u zarobljeništvu, vesti o ubijanju nekoliko miliona Jevreja, Poljaka i Rusa, kao i političkih protivnika iz vlastitih redova, ostavili su negativne profilacije na unutrašnji život novog društva, čije posledice se na pravi način mogu shvatiti tek sada, iz udaljenije retrospektive, iz Fazbinderovih ili Klugeovih filmova, recimo. Izdvojiti se iz opšteg ćutanja o prošlosti je bilo na početku opasno i tragično, da bi u poslednje vreme to postala čak probitačna tema. Pisac sam živi u egzilu i nigde nije na svome, pa ga posebno interesuje Kafka koji se nigde ne oseća prisno i Nabokov koji sve opisuje iz ptičije perspektive u čežnji da sagleda svoj izgubljeni rodni kraj. Pri prijemu u nemačku Akademiju za jezik i pesništvo održao je govor gde kaže: U školi, važniji su bili pohodi Aleksandra Velikog i Napoleona od onoga što se desilo samo petnaest godina ranije. Čak i na fakultetu nisam saznao skoro ništa o novijoj nemačkoj istoriji. Germanistika je tih godina bila nauka koja je patila od svesnog slepila. Tek iz daljine, kad sam 1965. otišao u Švajcarsku, a godinu dana kasnije u Englesku, u mojoj glavi su počele da se formiraju misli o domovini, i te misli, tokom trideset i više godina, otkako živim u inostranstvu, sve su složenije.

Različite teorije su se razvijale, utešne ili pogubne. Recimo, treba naći sličnost između Nemaca i Jevreja: Ideja o fizičkoj spremnosti i fiziološkoj regeneraciji naroda igra značajnu ulogu, slična onoj u nacionalističkoj nemačkoj ideologiji koja se formirala od početka devetnaestog veka i na kraju se na cionizam od početka ugledao. Slike koje ta dva naroda projektuju o sebi, budeći se iz duge potlačenosti, odnosno tobožnje podređenosti, pokazuju koliko ta dva narod nalikuju jedan drugom, čak i ako su njihova merila i ambicije različiti. Hitler je, ubeđen sam, negde u svojim razgovorima za stolom došao do zaključka kojim je opravdavao svoj program uništavanja Jevreja: ne mogu postojati dva izabrana naroda.

Vesna Šejić